Αλληλέγγυα Οικονομία, Συνεταιρισμοί-Περί τίνος πρόκειται
«Κοινωνική οικονομία», «αλληλέγγυα οικονομία»,
«συνεργατική οικονομία», «συμμετοχική οικονομία»… Τι σημαίνει άραγε αυτός ο
ραγδαίος πολλαπλασιασμός των προσδιορισμών, που κανένας σχεδόν δεν είναι
καινούργιος, αλλά όλοι τους μοιάζουν να ηχούν με διαφορετικό τρόπο σήμερα γύρω
από έναν όρο που νομίζαμε ότι ξέρουμε καλά τη σημασία του- τον όρο «οικονομία»;
Η κοινωνική και αλληλέγυα οικονομία συνιστά μια
ιδεολογική αλλά κυρίως πρακτική προσπάθεια να συλληφθεί διαφορετικά η σχέση του
ανθρώπου με την οικονομία, πέρα από την εμπορευματική διάσταση και το
καπιταλισμό, με τελικό στόχο να αρθεί η αυτονόμηση της οικονομικής σφαίρας (''η
οικονομία είναι ένα σύνολο μαθηματικών κανόνων που ρυθμίζονται απο μόνοι
τους'') και να ενσωματωθεί η οικονομία στη κοινωνία καθώς και να επανασυνδεθεί
η σχέση του ανθρώπου με την πολιτική.
Συνεταιρισμοί, κολλεκτίβες, δίκτυα αλληλοβοήθειας
και πειραματικές μορφές ανταλλακτικής οικονομίας είναι πάρα πολύ σημαντικά
πράγματα, πρωτίστως ως εμπειρίες εκπαίδευσης εμάς των ίδιων σε τρόπους
συνύπαρξης και κοινωνικότητας ουσιαστικά αποκλεισμένους μέσα σε μιαν αστική,
εμπορευματική κοινωνία. Πρόκειται δηλαδή,η αλληλέγγυα οικονομία,για ένα
εργοστάσιο κοινωνικων πειραματισμών με κινηματική και πολιτική διάσταση καθώς
προβάλει μία εικόνα μελλοντικής οργάνωσης της καθημερινότητας στο σήμερα. Οι
πειραματισμοί αυτοί δεν εξαντλούνται μόνο στη κάλυψη βασικών αναγκών αλλα
προτάσουν ένα διαφορετικό τρόπο ζωής!
Αναγκαιότητα
Συνεταιρισμών-Γιατί απέτυχαν και γιατί είναι αναγκαίοι στο σήμερα
Τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα ζήσαμε το δόγμα της
επιχειρηματικότητας η οποία προβλήθηκε ως η μόνη κατεύθυνση που δίνει λύσεις
στην οικονομία. Λόγω της κρίσης υποχωρεί η σημασία του τομέα της αγοράς και
αναδεικνύονται άλλες κοινωνικές και παραγωγικές πρακτικές. Η κατάρευση του
δημόσιου και ιδιωτικού τομέα οδηγεί στη δημιουργία ενός τρίτου πόλου στο
κοινωνικό πεδίο όπου θα ρυθμίζει τις ανάγκες και θα θέτει στο κράτος το
πολιτικό πλαίσιο και τους ''όρους του παιχνιδιού''. Αυτός ο τρίτος πόλος αφορά
το πλέγμα της αλληλέγγυας οικονομίας και των συνεταιρισμών,ο οποίος διεκδικεί
καθημερινά πεδία εξουσίας απο το κράτος και την ιδιωτική πρωτοβουλία.
Γιατι
απέτυχε ωστόσο ενα μέρος των συνεταιριστικών εγχειρημάτων στην Ελλάδα; Απέτυχαν
γιατί δεν κατάφεραν να αμφισβήσουν το κυρίαρχο πλαίσιο άσκησης πολιτικής και να
δημιουργήσουν μια αντιπαραθετική ατζέντα στη βάση των αναγκών και της
δημοκρατίας απέναντι στο κέρδος.
Θα χρειασθεί
βέβαια να απαντήσουμε με καθαρό τρόπο το εύλογο ερώτημα: στην
Ελλάδα των μνημονίων και της βαθιάς και παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης,
πώς ανταποκρινόμαστε στην εισαγωγή στις ζωές μας αυτής της οικονομίας; Η
δημιουργία συνεταιριστικών εγχειρημάτων είναι μία δυναμικη διαδικασία όπου
'εμφανίζεται' για δύο λόγους:
α) Η άρνηση και η αμφισβήτηση σε ιεραρχημένες και αυταρχικές δομές
παραγωγής ειναι εγγενές χαρακτηριστικό των κοινωνιών. Η λογική της
αλληλοβοήθειας και της ισότητας ως προς το τρόπο λήψης των αποφάσεων απαντάνε
στην αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων και κοινωνικών ζητημάτων.
β) Το επίπεδο ανεργίας δεν πρόκειται να απορροφηθεί στο προσεχές
μέλλον απο την καπιταλιστική ανάπτυξη, τα 2/3 των νέων ειναι άνεργοι και πάνω
απο το 70% του ενεργού πληθυσμού είναι είτε άνεργοι είτε επισφαλώς εργαζόμενοι
δίχως να μπορούν να αμυνθούν στο πλαίσιο της καπιταλιστικής παραγωγής. Ο
σημερινός εργαζόμενος, ο οποίος απασχολείται σε μεγάλο ποσοστό σε συνθήκες
ανασφάλειας, μεγάλης κινητικότητας, αυθαίρετα χαμηλών αμοιβών, ενώ γνωρίζει
επαναλαμβανόμενες περιόδους ανεργίας, είναι ταυτοχρόνως μορφωμένος, με ένα
επίπεδο και τομέα ειδίκευσης, με πολλές δεξιότητες που αποκτήθηκαν λόγω
πολλαπλών θέσεων και αναγκαστικών πρωτοβουλιών σε υποβαθμισμένες συνθήκες
εργασίας, και έχει την ανάγκη αλλά και την ικανότητα να παρέμβει σε μια γκάμα
θεμάτων πολύ ευρύτερη από την ''παραδοσιακή''. Είναι ικανός να σκεφτεί και να
οργανώσει αλληλέγγυες πρωτοβουλίες που έχουν σχέση με την παραγωγή αγαθών ή
υπηρεσιών, να υποστηρίξει με τους συναδέλφους του την εφαρμογή δημοκρατικών
μεθόδων οργάνωσης και διοίκησης, να επεξεργαστεί συλλογικά προτάσεις για
ευρύτερες θεσμικές λειτουργίες και σχεδιασμούς οικονομικών δραστηριοτήτων.
Ο σχεδιασμός επομένως της ανασυγκρότησης της παραγωγικής βάσης,
των κοινωνικών θεσμών και των περιβαλλοντικών πολιτικών, θα είναι αναγκαστικά
το αποτέλεσμα της ανάδειξης ενός νέου τύπου δομών έκφρασης πολιτικών επιλογών,
που αν αναπτυχθούν θα εξελιχθούν σε μορφές εξουσίας των ''απο κάτω''. Η
διαπραγμάτευση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου με το κεφάλαιο δεν έχει σήμερα
κανένα νόημα ενώ η οργανωμένη παρέμβαση των ''από κάτω'' δεν θα αρκεστεί στη
διατύπωση διεκδικήσεων, αλλά θα ορίσει ανάγκες, στόχους και μεθόδους για την
επίτευξή τους.
Όροι
και προυποθέσεις για την Αλληλέγγυα Οικονομία και τους Συνεταιρισμούς
Η Αλληλέγγυα Οικονομία ανανεώνει την ίδια την έννοια της
αλληλεγγύης. Θέτει το ζήτημα της δημιουργίας συλλογικοτήτων που αναλαμβάνουν
οικονομικές δραστηριότητες, σε σύγκρουση όχι μόνο με την κυρίαρχη πολιτική,
αλλά και με τις πρακτικές της αγοράς και του καπιταλισμού. Ανανεώνει και
δοκιμάζει την ιδέα των δημοκρατικών διαδικασιών για την οργάνωση και υλοποίηση
παραγωγικών δραστηριοτήτων και προσφοράς υπηρεσιών, εφαρμόζει εξισωτικές μορφές
αμοιβής της εργασίας, επιβάλλει νέες ισορροπίες ανάμεσα στις προσωπικές και
κοινωνικές λογικές.
Μια οικονομική δραστηριότητα στα πλαίσια της
κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας σήμερα είναι
επιτυχημένη, όταν συμβάλει κατά το «μέγιστο» δυνατό στην συλλογική-κοινωνική
ευημερία (και όχι μόνο στην ευημερία των μελών της, όπως συμβαίνει με την
καπιταλιστική επιχείρηση, που σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα μπορεί η
οικονομική της επιτυχία να στηρίζεται στη μείωση ακριβώς της ευημερίας και της
ποιότητας ζωής της υπόλοιπης κοινωνίας).
Στη συνέχεια τα χαρακτηριστικά που οφείλει να έχει
ενας Συνεταιρισμός στα πλαίσια της Αλληλέγγυας Οικονομίας είναι: να στηρίζεται
στη διαφάνεια των στόχων και την κριτική τους, στη κοινωνική αναδιανομή των
πλεονασμάτων, στη συλλογική ιδιοκτησία και χρήση των μέσων παραγωγής, στην
δημιουργική και ισότιμη εργασία με σύγκλιση χειρωνακτικής-πνευματικής και με
συνεργατικές σχέσεις των εργαζομένων στις μονάδες της, στην αυτοδιαχείριση και
τη δημοκρατική συν-απόφαση των χώρων εργασίας, στην αλληλεγγύη προς τις «επηρεαζόμενες»
από την οικονομική δραστηριότητα κοινωνικές ομάδες.
Η Αλληλέγγυα Οικονομία ως τάση στο σήμερα
Όλος αυτός ο γαλαξίας συνεταιριστικών και συμμετοχικών δομών που
έχει ξεπηδήσει τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι η πολιτική,η οικονομία και η
δημοκρατία είναι έννοιες αλληλένδετες και συμπληρωματικές η μία στην άλλη. Στην
Ελλάδα του 1,5 εκατομμυρίου ανέργων και της ανθρωπιστικής κρίσης η δημιουργία
συνεταιρισμών με όχημα την αμεσοδημοκρατία,την ισότητα και τη συμμετοχή και με
γνώμονα τις κοινωνικές ανάγκες μπορεί να δημιουργήσει μια νέα συνθήκη. Μία
συνθήκη βάσει της οποίας η πολιτική θα απαντάει στα καθημερινά προβλήματα μέσα
από το συλλογικό προβληματισμό. Μια συνθήκη όπου δεν θα αναδεικνύει την οικονομία και τις αγορές ως
μία ανώτερη φυσική άρχη με αόρατους κανόνες όπου ρυθμίζουν τις ζωές των
ανθρώπων άλλα ως ένα πεδίο (εκείνο της οικονομίας) που υπόκεινται στο κοινωνικό
έλεγχο και σχεδιασμό. Δεν έχουμε μόνο μια αλληλέγγυα διαχείριση των συνεπειών της
κρίσης, αλλά μια οραματική αναζήτηση μιας καλύτερης, συνεργατικής οικονομίας
των αναγκών, που μπορεί να αποτελέσει και τη βάση μίας κοινωνίας
απελευθερωμένης.
To be continued…
*Το
κείμενο αυτό αποτελεί τον δεύτερο άξονα στη σειρά τριών επεξεργασιών στις οποίες
καταλήγουμε μετά από συζήτηση και συνδιαμόρφωση στα σχήματά μας με σκοπό στα
τέλη Φλεβάρη να τις συναρθρώσουμε σε μια εκδήλωση - συζήτηση που θα προσεγγίζει
μια συλλογική - συνολική απάντηση στα προβλήματα του νέου μηχανικού σε μια
κατεύθυνση συνεργατική, δημοκρατική και αλληλέγγυα.